موسیقی خراسانی با سابقه تاریخی طولانی، یکی از جذاب‌ترین موسیقی‌های محلی ایران است که نقش بسزایی در تکامل موسیقی شهری و دستگاهی ایران بر جای گذاشته که بسیار قابل توجه است. این تاریخ طولانی نشان دهنده هویت فرهنگی نواحی خراسان است و می‌توان از آن با تمامی زوایای زندگی مردم خراسان آشنا شد. همان‌طور که می‌دانیم موسیقی محلی رابطه قوی و مستقیمی با تغییرات و فراز و نشیب‌های زندگی مردم دارد اما این موضوع به تنهایی نشان دهنده اهمیت موسیقی محلی خراسان نیست و اهمیت موسیقی مشهدی آنجا مشخص می‌شود که به ارتباط آن با تمام هنرها پی می‌بریم. تاثیرات متقابل هنرهای دیگر و موسیقی خراسانی، از نکات قابل توجه در موسیقی خراسانی است. با نگاهی جامع متوجه خواهیم شد که هنرهایی چون ادبیات شفاهی و کتبی، نگارگری، هنرهای نمایشی و… ارتباط نزدیکی با موسیقی خراسانی دارند. پس در ادامه به بررسی تاریخچه این موسیقی خواهیم پرداخت تا با این نوع موسیقی بیشتر آشنا شویم.
موسیقی مشهدی ، یکی از ده اثر ایران در یونسکو.
شاید برای شما جالب باشد که یکی از ده اثر ثبت شده ایران در سازمان جهانی یونسکو، موسیقی خراسانی باشد. این نوع موسیقی که معمولا از طریق آموزش‌های استاد به شاگردان گسترش پیدا می‌کند، بخش جدایی ناپذیری از تاریخ، مذهب و فرهنگ خراسان محسوب می‌شود.
سازهای موسیقی مشهدی چیست؟
سازهایی مثل دوتار، سرنا، قوشمه، کمانچه و دایره از سازهای رایج در موسیقی خراسانی می‌باشند. در ادامه قصد داریم آنها را به صورت خلاصه معرفی کنیم.
دوتار: دوتار یکی از سازهای مضرابی می‌باشد. همان‌طور که از نام آن برمی‌آید، این ساز دارای دو سیم (تار) می‌باشد. دوتار پیشینه تاریخی چندین هزار ساله دارد. مردم منطقه خراسان داستان‌ها و قصه‌های خود را در قالب موسیقی‌های زیبای خراسانی، سینه به سینه به نسل‌های کنونی منتقل کرده‌اند.
سرنا: سرنا یا سورنا یکی از سازهای بادی نواحی خراسان است که از چوب ساخته می‌شود و بیشتر با دهل نواخته می‌شود. این ساز نه تنها سازی با قدمت است بلکه تاثیر بسزایی در اشعار فارسی داشته است و در بسیاری از اشعار فارسی از نام سرنا، سورنا و سورنای استفاده شده است.
سرنا تا جایی در فرهنگ فارسی رخنه کرده است که ضرب‌المثلی برگرفته از این ساز ساخته شده است که می‌گوید: “آدم ناشی، سرنا را از سر گشادش می زنه.”
در ادامه می‌توانید نمونه استفاده از سرنا را در موسیقی خراسانی مشاهده کنید.
قوشمه: قوشمه یکی از سازهای محلی خراسان است که از دو نی به طول حدودی ۲۰ سانتی‌متر تشکیل شده است. از نظر موسیقی این ساز دارای یک اکتاو کامل است و می‌تواند هفت نت اصلی را بنوازد.
کمانچه: این ساز نیز از سازهای قدیمی ایرانی است که نخستین نشانه‌های آن از سده چهارم هجری دیده شده است. کمانچه در دستگاه‌های مختلف موسیقی ایرانی کوک‌های متفاوتی دارد. رایج‌ترین نوع کوک این است که سیم‌های اول و دوم نسبت به هم فاصله چهارم (یا پنجم) داشته، سیم سوم یک اکتاو بم تر از سیم اول و سیم چهارم یک اکتاو بم تر از سیم دوم می‌باشد.
از نوازندگان سرشناس حال حاضر کمانچه می‌توانیم به اردشیر کامکار و کیهان کلهر اشاره کنیم.
دایره: دایره یکی از سازهای کوبه‌ای ایران می‌باشد که شباهت بسیاری به دف دارد. تفاوت دایره با دف این است که دف دارای زنجیرهای کوچکی است که دیواره چوبی آن متصل است. همچنین دف معمولا بزرگ‌تر از دایره است.
آواز در موسیقی خراسانی:
لهجه و گویش این نواحی باعث شده که آواز در منطقه خراسان بیشتر بر اساس کلام باشد. در حقیقت لهجه و کلام در این نواحی بر فراز و فرودهای ملودی تاثیر مثبت گذاشته است. یکی از ویژگی‌های موسیقی خراسان این است که به بیان داستان‌های مختلف و نگاه پندآمیز به این داستان‌ها می‌پردازد. این موضوع باعث شده که موسیقی مشهدی در کنار اثرات هنری، در مسائل اجتماعی نیز تاثیر داشته باشد.
در بیشتر انواع موسیقی نواحی، مضمون اشعار و کلام نوع فواصل موسیقایی را مشخص می‌کند و موسیقی آوازی نواحی خراسان نیز از این مهم مستثنی نیست که می‌توان از این بین به مقام هرای اشاره کرد که از لحاظ مضمون فضایی حزن‌انگیز دارد و در فواصل آواز دشتی اجرا می‌شود.
عاشق‌ها، نوازندگان شادی!
موسیقی خراسانی نوازدگانی دارد که بیشتر در مراسم‌هایی مثل عروسی‌ها و… نوازندگی می‌کنند که آنها را عاشیق‌ها صدا می‌کنند. نوع موسیقی عاشیق‌ها، موسیقی بزمی است. مراسم‌های شادی خراسانی‌ها بدون حضور آنها معنا پیدا نمی‌کند و لطفی ندارد. هر زمانی که صدای موسیقی خراسانی عاشیق‌ها را شنیدید مطمئن شوید که مراسم شادی برپاست.
نوازندگان موسیقی مشهدی
مقام‌های موسیقی خراسانی:
مقام لوی، طرقه- تورغه، اللّه مزار، شاختار- شاخه‌تایی، تجنیس، هرای- بیات هرای، گرایلی، اما نه سوز، سردار عوض خان، رشید خان، بِلال، آله گِنر، زارنجی، ملواری، درنا، بلبل، نوایی کردی٬ از مقام‌های شناخته شده موسیقی خراسانی اند که سینه به سینه داستان‌ها و روایت‌های مردم این نواحی را منتقل کرده‌اند. موسیقی مشهدی همواره در خدمت فرهنگ و رسوم این منطقه بوده است.
موسیقی مشهدی، نمونه کامل موسیقی محلی در ایران.
موسیقی خراسانی یکی از نمونه‌های فوق‌العاده برای آشنایی با موسیقی نواحی ایران می‌باشد. در این مطلب فهمیدیم که این موسیقی چه تاثیری بر فرهنگ و رسوم منطقه داشته است. چه سازهایی در آن استفاده می‌شود و در پیشرفت موسیقی ایرانی چه تاثیری گذاشته است. پس تلاش کنید در زنده نگه داشتن این نوع موسیقی تلاش کنید تا این اثر جهانی ایران، به فرهنگ‌سازی خود ادامه دهد.
