معرفی ساز قیچک
از نیم قرن پیش تا کنون ساز قیچک از جمله سازهایی می باشد که در میان موسیقی دانان ایرانی مورد استفاده و بهره برداری واقع می باشد. با توجه به این امر که نوازندگی بر روی این ساز و نواختن نغمه هایی بی نظیر و متفاوت علاوه بر داشتن مهارت و توانایی به ساز و ساز و امکانات داخلی این ساز بستگی دارد. قیچک یا همان غیژک از سازهای پرطرفدار در هنر موسیقی کشورمان می باشد که مانند کمانچه با استفاده از آرشه نواخته و جنس آن از چوب گردو یا توت می باشد.
طراحی و ساخت این ساز به ویولن بسیار شبیه بوده و سیم های آن فلزی می باشد. برای نواختن این ساز باید قیچک را به صورت نشسته و عمودی در دست نگه دارید و با استفاده از آرشه به صورت افقی بر روی سیم های فلزی آن حرکات رفت و برگشت را برای نواختن آوازهای بی نظیر بکشید. طول این ساز قدیمی در حدود 56 سانتی متر می باشد. قیچک با داشتن تاریخچه ای بسیار طولانی در هنر موسیقی ایران از پرکاربرد ترین و پراستفاده ترین انواع سازها به شمار می رود و بسیاری از استادان موسیقی در نواختن این ساز مهارت و استعداد قابل تحسینی را دارند.
ساز قیچک
تاریخچه ساز قیچک
ساز قیچک در نواحی جنوب شرقی بسیار رایج بوده و اساسا از سازهای محلی به شمار می رود و استان های سیستان و بلوچستان و هرمزگان از جمله مناطقی می باشد که به صورت قابل توجهی در موسیقی های خود از این ساز استفاده می کنند؛ و در حال حاضر در شهرها و استان های دیگری نیز این ساز رایج شده است. قیچک با داشتن پیشینه ای بیش از 50 ساله برای اولین بار توسط ابراهیم قنبری مهر در کارگاه های ساخت انواع سازهای سنتی کشورمان ساخته شد.
این ساز از خانواده سازهای رهی آرشه ای می باشد و اغلب از 12 سیم طراحی و عرضه می گردد که شش سیم آن نقش واخوان را در نواختن قیچک دارد و شش سیم دیگر نقش ملودی نوازی را به عهده دارند. این ساز در فرهنگ بلوچی ها از مهمترین و محبوب ترین سازهای گروه نوازی بوده و به همراه دهلک و تنبورک نواخته می شود. در حال حاضر نمونه های بم این ساز در موسیقی ایران و ارکستری کشورمان بسیار مورد توجه و بهره برداری قرار گرفته و با توجه به محدوده صدا دهی این ساز با سایر سازهای مشابه خود چون ویولن آلتو برابر می باشد.
تاریخچه ساز قیچک
اجزای اصلی سازهای قیچک
اگر بخواهیم اجزای این ساز را برای شما دوستان و علاقه مندان تفسیر کنیم می توان به صورت زیر بیان کرد:
پوست: در ساخت و طراحی این ساز اغلب از پوست آهو یا گوسفند بهره مند می شوند.
گوشی ها: سازهای قیچک دارای گوشی بودهو به شکل میخ سر پهن در طرفین پنجه ها طراحی و قرار داده می شوند.
کاسه طنینی: کاسه طنینی اصلی ترین اجزای سازنده قیچک می باشد که از چوب های محکم و مقاوم ساخته می شود. این کاسه دارای دو فرو رفتگی در طرفین بوده و حجیم می باشد.
دسته: دسته ساز هم جنس با بدنه بوده و به صورت یکدست از یک نوع چوب تراشیده می شود. دسته های قیچک اغلب کوتاه می باشد و این ساز فاقد دستان بندی است.
شیطانک: قطعه ای چوبی باریک می باشد از عرض دسته که بین دسته و سرپنجه واقع می باشد سیم ها عبور داده می شود و به سوی گوشی ها می رود.
سر پنجه: جعبه ای توخالی و چوبی می باشد در ابتدا چهار گوشی در هر طرف آن قرار دارد و در انتها تاچ ساز با خمیدگی قابل توجهی رو به عقب می باشد
انواع ساز قیچک
با توجه به اهمیت قیچک در میان انواع سازهای مختلف هنر موسیقی، حمایت وزارت فرهنگ و هنر ساختمان و کوک آن در حال حاضر سه گونه از این ساز در بازار عرضه می گردد. از انواع ساز قیچک می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- قیچک آلتو: دارای 63 سانتی متر
- قیچک سوپرانو: دارای 56.5 سانتی متر
- قیچک باس: نسبت به گزینه های قبلی بزرگتر
قیچک سوپرانو برای تکنوازی و همنوازی در هنر موسیقی مورد استفاده قرار می گیرد و قیچک های آلتو باس اغلب برای همنوازی در ارکستری کشورمان مورد توجه واقع می شود. استاد حسین قلمی و استاد معروف صفرزاده از جمله بهترین سازندگان قیچک می باشد و از جمله نوازندگان این ساز کهن و قدیمی می توان به زنده یاد علی محمد بلوچ، زنده یاد حسین فرهادپور، رحمت الله بدیعی، پروین صالح و اردشیر کامکار اشاره کرد.
در طراحی و ساخت این ساز قسمت پایین را کوچکتر و به شکل نیم کره در نظر گرفته اند در حالی که قسمت بالایی بزرگتر و چون چتری بر روی تحتانی قرار می گیرد؛ و هر دو بخش با استفاده از سطحی منحنی از پشت به یکدیگر وصل شده اند.
انواع ساز قیچک
